Historia Ryb i Rybołóstwa w Holocenie na niżu Polskim

Opis

DANIEL MAKOWIECKI – urodzony w 1959 roku, archeozoolog, adiunkt w Instytucie Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk, Oddział w Poznaniu. Ukończył studia archeologiczne na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu oraz studia zootechniczne w Akademii Rolniczej w Poznaniu. Doktorat z nauk humanistycznych w zakresie archeologii w Instytucie Archeologii i Etnologii PAN w Warszawie pod kierunkiem prof. dr hab. Alicji Lasoty-Moskalewskiej. Stypendysta Belgian Office for Scientific, Technical and Cultural Affairs w Royal Museum of Central Africa w Tervuren, Alexander von Humboldt-Stiftung w Deutsches Archäologisches Institut w Berlinie oraz Copenhagen Biosystematics Centre of the Zoological Museum University of Copenhagen. Autor ponad 90 publikacji naukowych z zakresu archeozoologii. Prowadzi badania nad znaczeniem zwierząt w gospodarce i kulturze człowieka na Niżu Polskim, w Bułgarii i Egipcie. Jest członkiem International Council for Archaeozoology (ICAZ), Poznańskiego Towarzystwa Prehistorycznego, Stowarzyszenia Naukowego Archeologów Polskich. Sekretarz Komisji Archeologicznej Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk oraz redaktor „Archeozoologii”.

Autor łączy rozważania gospodarczo-kulturowe z tłem przyrodniczym. W swym zamierzeniu jest to więc zadanie pionierskie i dodajmy zaraz bardzo trudne, gdyż wymagające gruntownej wiedzy w odrębnych dziedzinach nauk, a przede wszystkim umiejętności wykrywania uwarunkowań przyrodniczych i kulturowych w zaobserwowanych zjawiskach. Autor mógł się go podjąć, dysponuje bowiem taką wiedzą i szerokim doświadczeniem praktycznym w zakresie badań archeozoologicznych i archeoichtiologicznych, przeprowadzonych na zespołach szczątków zwierzęcych ze wszystkich epok pradziejowych i dziejowych ziem polskich. Przedstawione dowody zmuszają do gruntownej rewizji dotychczasowych bilansów gospodarki żywnościowej.

Stanisław Kurnatowski.

Opracowanie zawiera szereg wartościowych informacji nie tylko istotnych dla badań archeologów i historyków, lecz także dla ichtiologów oraz biologów zajmujących się rozprzestrzenianiem rodzimych gatunków ryb w epoce polodowcowej. Autor nie tylko stwierdza występowanie poszczególnych gatunków ryb w czasie, ale na podstawie dobrze opracowanych i przedstawionych wykresów charakteryzuje ich wielkość. Zawarte w pracy rozważania nad rozwojem i znaczeniem rybołówstwa są interesujące oraz nowatorskie.

Zygmunt Chełkowski

Spis treści

Spis treści

Od autora

Wstęp

1. Rozwój archeoichtiologii, aktualny stan badań, metody i podstawy źródłowe

1.1.Badania archeoichtiologiczne na świecie

1.2.Badania archeoichtiologiczne w Polsce

1.3.Cel pracy, założenia metodyczne i ich realizacja

1.4.Charakterystyka źródeł

2. Uwarunkowania środowiskowe rozprzestrzeniania się i rozwoju ichtiofauny w wodach śródlądowych i Bałtyku

 2.1. Zarys historii sieci wodnej Niżu Polskiego oraz basenu bałtyckiego w późnym plejstocenie

        na początku holocenu oraz ważniejszych czynników klimatycznych

 2.1.1.Rzeki

 2.1.2.Jeziora

 2.1.3.Bałtyk

 2.2. Rytmika zmian temperatury powietrza u schyłku plejstocenu i w holocenie

 2.3.Znaczenie zmian środowiska dla rozwoju ichtiofauny

 3.Biologiczne uwarunkowania środowiskowego podziału ichtiofauny

 3.1.Temperatura

 3.2.Rybacka klasyfikacja jezior i rzek

 3.3.Charakterystyka przyrodniczo-biologiczna współczesnych, wybranych gatunków ryb wód Niżu Polskiego

        i Bałtyku Południowego, spotykanych najczęściej w depozytach archeologicznych

4. Historia wędrówek i formowania ichtiofauny na Niżu Polskim

 4.1. Dotychczasowe koncepcje centrów genetycznych ichtiofauny i tras ich rozprzestrzeniania w strefie

        wód Niżu Polskiego i Bałtyku

  4.2. Centra genetyczne ryb a trasy ich rozprzestrzeniania

  4.3. Historia rozprzestrzeniania się ryb i jej archeoichtiologiczne świadectwa

4.3.1. Ryby karpiowate - Cyprinidae

4.3.2. Pozostałe ryby słodkowodne

4.3.3 Ryby dwuśrodowiskowe (wędrowne)

4.3.4. Ryby morskie

4.4. Sekwencja zasiedlania wód przez ryby i jej uwarunkowania

5. Rybołówstwo społeczeństw mezolitycznych i neolitycznych

5.1. Analiza szczątków ryb ze stanowisk mezolitycznych i paraneolitycznych

5.1.1. Tłokowo, st. 2

5.1.2. Miłuki, st. 4

5.1.3. Mszano, st.14

5.1.4. Dudka, st.1

5.1.5. Pobiel, st.10

5.1.6. Chwalim, st.1

5.1.7. Samborowo, st.10

5.2. Analiza szczątków ryb ze stanowisk neolitycznych streS pojeziorno-nizinnej

5.2.1. Bożejewice, st. 22/23 (GAZ 381)

5.2.2. Stolno, st. 2

5.2.3. Rzadkwin, st. 22 (GAZ 365)

5.2.4. Brześć Kujawski, st. 3.

5.2.5. Osłonki, st. 1

5.2.6. Żegotki, st. 3 (GAZ 377) i st. 5 (GAZ 376)

5.2.7. Łagiewniki, st. 5.

5.2.8. Siniarzewo, st. 1 (GAZ 79/80)

5.2.9. Krusza Zamkowa, st. 3

5.2.10. Poznań-Dębiec

5.2.11. Sandomierz-Żmigród

5.2.12. Pozostałe stanowiska ludów rolniczych neolitu środkowego i późnego

5.3.Analiza szczątków ryb ze stanowisk Pobrzeża Południowobałtyckiego

5.3.1. Dąbki, st. 9.

5.3.2. Ustowo, st. 1

5.3.3. Rzucewo, st. 1

5.3.4. Niedźwiedziówka, st. 1

6. Rybołówstwo epoki brązu oraz epoki żelaza do końca okresu wpływów rzymskich

6.1. Wczesna epoka brązu

6.2. Epoka brązu/okres halsztacki

6.3. Wczesna epoka żelaza -okres halsztacki C-D/okres lateński

6.3.1. Pobrzeże Gdańskie

6.3.2. Pobrzeże Szczecińskie

6.3.3. Pojezierze Wielkopolskie

6.3.4. Pojezierze Mazurskie

6.4. Rybołówstwo okresu wpływów rzymskich i wędrówek ludów

6.4.1. Paprotki Kolonia

6.4.2Wyszembork

6.4.3. Znaleziska ryb z Kujaw i Mazowsza

6.4.4. Szczątki ryb z cmentarzysk

7. Rybołówstwo średniowiecza i czasów nowożytnych

7.1. Pobrzeże Szczecińskie

7.2. Pobrzeże Gdańskie

7.3. Pomorze Zachodnie i Środkowe

7.4. Pomorze Wschodnie

7.5. Ziemia chełmińska

7.6. Wielkopolska i Kujaw

7.6.1. Wczesne średniowiecze

7.6.2. Późne średniowiecze

7.6.3. Czasy nowożytne

7.7. Dolny Śląsk

7.8. Mazowsze

7.9. Prusy

7.10. Rozmiary ryb łowionych w średniowieczu w świetle materiałów archeoichtiologicznych

8. Historia rybołówstwa od schyłkowego paleolitu do czasów nowożytnych

Zakończenie

Literatura

Aneks 1. Wykaz taksonów ryb kolekcji porównawczej

Aneks 2. Katalog kontekstowy zbiorów archeoichtiologiczych uwzględnionych w pracy

Summary