Wczesnośredniowieczne naczynia szkliwione z terenu Małopolski

Opis

Pokrywanie powierzchni naczyń warstwą szkliwa jest jedną z najważniejszych jakościowych innowacji w rozwoju rzemiosła garncarskiego na przestrzeni dziejów. Szklista powłoka zmieniała wygląd wyrobów, nadając im gładkość oraz zabezpieczała ścianki naczyń przed przesiąkaniem. Warto podkreślić, że ceramika polewana jest uznawana za jeden z wyznaczników zamożności i statusu społecznego jej użytkowników. Jako przedmiot luksusowy, podlegała odmiennym procesom związanym z wytwarzaniem, użytkowaniem i dystrybucją, aniżeli ceramika kuchenna produkowana na masową skalę. Jest ona niejednokrotnie świadectwem dalekosiężnych kontaktów pomiędzy centrami cywilizacyjnymi, będąc zawsze z nimi związana od momentu narodzin tej szczególnej gałęzi rzemiosła garncarskiego. Wyroby szkliwione, pomimo przeważnie niewielkiego udziału w kontekstach wczesnośredniowiecznych, mają znacznie częściej interregionalny charakter niż pozostałe kategorie wyrobów ceramicznych. Właściwej ocenie podlegać on może tylko pod warunkiem dobrej znajomości szerszego kontekstu źródłowego. Niestety, dorobek polskiej nauki na tle wielu regionów Europy, w tym krajów ościennych, jest nadzwyczaj skromny. Do dziś nie powstało ani jedno opracowanie monograficzne na temat naczyń glazurowanych wykraczające poza zakres poszczególnych stanowisk, a artykuły prezentujące wyniki studiów, popartych badaniami specjalistycznymi, są również stosunkowo nieliczne.

Niniejsza praca, koncentrująca się na znaleziskach naczyń szkliwionych z terenu Małopolski stanowi dogodny punkt wyjścia do dalszych badań nad tą kategorią zabytków na całym obszarze naszego kraju. Wpływa na to, przede wszystkim, zdecydowanie najlepszy stan badań oraz znaczna liczba znalezisk, pozyskanych na różnych stanowiskach regionu. Na terenie Małopolski we wczesnym średniowieczu krzyżują się i wzajemnie przenikają rozmaite wpływy etniczne i kulturowe, których jednym z przejawów w kulturze materialnej była ceramika szkliwiona. Zdefiniowanie tych złożonych zjawisk i procesów, na przykładzie tej kategorii znalezisk jest więc niezwykle istotne, w kontekście badań nad przemianami zachodzącymi w rzemiośle garncarskim we wczesnym średniowieczu w tej części Polski.

Spis treści

1.Wstęp

2.Naczynia szkliwione we wczesnym średniowieczu
2.1.Początki szkliwienia naczyń
2.2. Naczynia szkliwione na terenach Bizancjum
2.3. Naczynia szkliwione na terenach Bułgarii i Rusi
2.4. Naczynia szkliwione na terenach Europy Zachodniej
2.5. Naczynia szkliwione na terenach Europy Środkowej

3. Stan badań nad wczesnośredniowiecznymi naczyniami szkliwionymi z terenu Małopolski
3.1. Naczynia szkliwione z Krakowa
3.2. Naczynia szkliwione ze stanowisk zachodniej Małopolski
3.3. Naczynia szkliwione ze stanowisk ziemi chełmskiej
3.4. Naczynia szkliwione z Przemyśla
3.5. Naczynia szkliwione z pozostałych ośrodków Małopolski

4. Metody badań
4.1. Stan zachowania
4.2. Analiza makroskopowa
4.2.1. Surowce
4.2.2. Receptury mas ceramicznych
4.2.3. Techniki formowania naczyń
4.2.4. Zdobienie naczyń
4.2.5. Szkliwa
4.2.6. Wypalanie naczyń
4.2.7. Analiza morfologiczna
4.2.8. Użytkowanie naczyń
4.3. Analiza mikroskopowa
4.3.1. Masy ceramiczne
4.3.2. Szkliwa
4.4. Określanie składu chemicznego
4.4.1 Masy ceramiczne
4.4.2. Szkliwa
4.5. Badania nasiąkliwości i gęstości mas ceramicznych

5. Analiza naczyń szkliwionych z terenu Małopolski
5.1. Naczynia szkliwione z Krakowa
5.1.1. Charakterystyka ilościowa zbioru
5.1.2. Surowce i masy ceramiczne
5.1.3. Formowanie naczyń
5.1.4. Zdobienie naczyń
5.1.5. Szkliwa i wypalanie naczyń
5.1.6. Morfologia i funkcja naczyń
5.2. Naczynia szkliwione ze stanowisk zachodniej Małopolski
5.2.1. Charakterystyka ilościowa zbioru
5.2.2. Stan zachowania
5.2.3. Surowce i masy ceramiczne
5.2.3.1. Analiza mikroskopowa
5.2.3.2. Wyniki analiz składu chemicznego
5.2.4. Formowanie naczyń
5.2.5. Zdobienie naczyń
5.2.6. Szkliwa
5.2.6.1. Wyniki analiz składu chemicznego
5.2.7. Wypalanie naczyń
5.2.8 Morfologia i funkcja naczyń
5.3. Naczynia szkliwione ze stanowisk ziemi chełmskiej
5.3.1. Charakterystyka ilościowa zbioru
5.3.2. Stan zachowania
5.3.3. Surowce i masy ceramiczne
5.3.3.1. Analiza mikroskopowa
5.3.3.2. Wyniki analiz składu chemicznego
5.3.4. Formowanie naczyń
5.3.5. Zdobienie naczyń
5.3.6. Szkliwa
5.3.6.1. Obserwacje mikroskopowe
5.3.6.2. Wyniki analiz składu chemicznego
5.3.7. Wypalanie naczyń
5.3.8. Morfologia i funkcja naczyń
5.3.9. Geneza produkcji
5.4. Naczynia szkliwione z Przemyśla
5.4.1. Charakterystyka ilościowa zbioru
5.4.2. Stan zachowania
5.4.3. Surowce i masy ceramiczne
5.4.3.1. Analiza mikroskopowa
5.4.3.2. Wyniki analiz składu chemicznego
5.4.4. Formowanie naczyń
5.4.5. Zdobienie naczyń
5.4.6. Szkliwa
5.4.6.1. Obserwacje mikroskopowe
5.4.6.2. Wyniki analiz składu chemicznego
5.4.6.3. Sposoby nakładania szkliw
5.4.7. Wypalanie naczyń
5.4.8. Morfologia i funkcja naczyń
5.5. Naczynia szkliwione z pozostałych stanowisk Małopolski

6. Podsumowanie wyników badań

7. Summary

8. Bibliografia

9. Tablice

Płyta CD Tabele