O rzece i wodzie w życiu codziennym człowieka średniowiecza

Opis

Rzeka i woda to dwa elementy środowiska, od których człowiek od początków swych dziejów był uzależniony. Pozornie mają one ze sobą wiele wspólnego, jednak ich rola może być rozpatrywana także z osobna. Rzeka była bowiem i jest nie tylko dostarczycielką wody, jej rola w kulturze znacznie wykracza poza aspekt utylitarny. Wystarczy wspomnieć, że ze względu na swą rolę w komunikacji, gdzie stanowiła z jednej strony akcelerator, z drugiej - barierę, miała ogromny wpływ na szybkość transmisji różnych elementów kultury. Rzeka jednoczyła żyjące wzdłuż jej biegu społeczności ludzkie, ale potrafiła je także skutecznie dzielić. Jednocząc, stawała się czynnikiem integrującym także w sferze symbolicznej, tak jak Ren, Wisła lub Dunaj stawała się leitmotivem narracji danych wspólnot Fascynowała swoim ruchem, zmiennością, zauważoną już w starożytności przez Heraklita z Efezu.

Inaczej jest w przypadku wody. Postrzegana jako pierwiastek życia, czynnik niezbędny dla istnienia i rozwoju cywilizacji ludzkiej, jest na ogół rozumiana jako element stały, czynnik stabilizacji. Woda sprzyjała osadnictwu, bez względu na to, czy była wodą rzeki, wodą ze studni, wodą z jeziora czy stawu. Stanowiła stały punkt odniesienia w przestrzeni. Jej szczególna rola w rozwoju cywilizacji zaowocowała stworzoną przez Karla Augusta Wittfogela teorią cywilizacji hydraulicznych. Dążenie do zaopatrzenia w wodę stanowiło siłę jednoczącą i tworzącą skomplikowane struktury społeczeństw. Ze względu na zasadnicze znaczenie dla przetrwania grup ludzkich zagnieździła się szeroko w sferze symbolicznej i religijnej. Tom poniższych artykułów nie pretenduje do roli kompendium, które rozstrzygałoby o roli obu wspomnianych czynników w kulturze społeczeństw wczesnośredniowiecznej Europy środkowej. Zgodnie z konwencją Spotkań Bytomskich jest to raczej wiele różnych wypowiedzi historyków i archeologów nawiązujących do badanej tematyki w jej najrozmaitszych aspektach.

Spis treści

Sławomir Moździoch, Wstęp
Jette Anders, Eike Gringmuth-Dallmer, Gewasserfunde ais Zeugnisse fur das Alltagsleben am Fluss
Wojciech Chudziak, Rola rzek w krajobrazie przyrodniczo-kulturowym Słowian pomorskich
Przemysław Urbańczyk, Symboliczna funkcja Wisły w starożytności i we wcześniejszym średniowieczu
Elżbieta Kowalczyk-Heyman, Rzeki - Granice naturalne, czy sztuczne?
Tadeusz Baranowski, Komunikacyjna rola Prosny w średniowieczu
Michał Brzostowicz, Ląd i ziemia nad Wartą
Anna B. Kowalska, Ryby i ludzie. Udział rybołówstwa w życiu gospodarczym wczesnośredniowiecznego Szczecina na podstawie źródeł archeologicznych
Anna Tyniec, Rola rzeki w funkcjonowaniu i przetrwaniu elementów wczesnośredniowiecznej, osady w Brzeziu koło Niepołomic
Urszula Sowina, Rzeka i miasto w późnym średniowieczu i we wczesnej nowożytności
Wojciech Mrozowicz, Excrevit habundanter aqua. Rzeki i strumyki w średniowiecznej historiografii śląskiej