Ostrów Lednicki. Rezydencjonalno-stołeczny ośrodek pierwszych Piastów

Opis

Ostrów Lednicki to największa z wysp położonych na Jeziorze Lednica, w środkowej części Wielkopolski, która we wczesnym średniowieczu stanowiła jeden z najważniejszych punktów osadniczych na mapie kulturowej tworzącego się państwa pierwszych Piastów. Znajdował się tu grodowy ośrodek przedpaństwowy, a następnie rezydencjonalno-stołeczne centrum państwowe, przeżywające swą największą świetność w 2. połowie X i na początku XI w

Naukowa dyskusja na tym ośrodkiem i jego dawnym charakterem oraz prowadzone tu badania terenowe z różnymi przerwami i dynamiką trwają ok. 140 lat. Te wieloletnie prace doprowadziły do bardzo wielu znaczących odkryć i dostarczyły różnorodnych zabytków ruchomych. Publikacja Ostrów Lednicki. Rezydengonalno-stołeczny ośrodek pienrwszych Piastów prezentuje wybrane najistotniejsze zagadnienia i znaleziska związane z tym ważnym dla historii i kultury polskiej miejscem: średniowieczne źródła pisane zawierające informacje na ten temat, omówienie położenia, dziejów i stanu badań tego terenu, analizę stratygrafii i chronologii najstarszego grodu, jego konstrukcji obronnych, pozostałości mostów traktu poznańskiego i gnieźnieńskiego, a także zachowanych reliktów architektonicznych - kaplicy baptyzmalnej i palatium oraz kościoła grodowego i zlokalizowanego wokół niego cmentarza, a także śladów drewnianego budownictwa mieszkalnego i zabytków tzw. wydzielonych, pochodzących z fazy rezydencjonalnej. To syntetyczne podsumowanie wyników dotychczasowych prac i ustaleń ma na celu, niezależnie od wielu innych publikacji, które ukazały się w kraju i zagranicą, wprowadzenie ich na nowo do obiegu naukowego, by stały się także punktem wyjścia do dalszych badań i dyskusji.

Spis treści

O autorach

Ostrów Lednicki. Wprowadzenie (Andrzej Marek Wyrwa)

I. Dzieje badań Ostrowa Lednickiego (Janusz Górecki)
I.1. Okres prenaukowy (1455-1842)
I.2. Okres kształtowania się i rozwoju zainteresowań starożytniczych oraz narastania refleksji źródłowej w czasach zaboru pruskiego (1843-1918)
I.3. Okres hiatusu zainteresowań archeologicznych czasów II Rzeczypospolitej (1919- 1939)
I.4. Okres badań w czasie 11 wojny światowej (1944 r.)
I.5. Okres nowych wyzwań doby milenium oraz postmilenium (1948-1980)
I.6. Okres krytycznej refleksji i weryfikacji badawczych (po roku 1980)

II. Położenie Ostrowa Lednickiego (Janusz Górecki)
II.1. Gród na tle krajobrazu (fizjografii, geomorfologii)
II.2. Relacje do sieci wodnej
II.3. Gród na tle układu edaficznego
II.4. Gród a szata roślinna, bogactwa naturalne i mineralne
II.5. Gród na de dróg komunikacyjnych
II.6. Rekonstrukcja stropu calca (Tomasz Kasprowicz)

III. Konstrukcje obronne Ostrowa Lednickiego (Janusz Górecki, Mateusz Łastowiecki )
III.1. Wstęp
III.2. Umocnienia fazy I (3. ćwierć IX w. - 921 r.)
III.3. Umocnienia fazy II (po 921 r. - połowa X w.)
III.4. Umocnienia fazy III (2. połowa X w. - 1. połowa XI w.)
III.5. Umocnienia fazy IV (2. połowa Xl w. - połowa XII w)

IV. Stratygrafia, chronologia oraz wybrane zagadnienia socjotopografii najstarszego grodu na Ostrowie Lednickim (Jacek Wrzesiński, współpraca Michał Kara)
IV.1. Wstęp
IV.2. Pierwszy poziom osadniczy. Problem otwartej osady przedgrodowej
IV.3. Umocnienia tzw. gródka (w relacji do młodszych obwarowań grodowych Lednicy)
IV.4. Relikty północnego odcinka obwarowań tzw. gródka
IV.5. Relikty konstrukcji odkryte w sondażowym rowie G. Mazanetza
IV.6. Relikty konstrukcji odkryte w wykopie sondażowym na arze nr 148
IV.7. Relikty konstrukcji odkryte w wykopie nr III

V. Mosty traktu „poznańskiego" i „gnieźnieńskiego" w świetle badań podwodnych (1982-2015) (Andrzej Kola, Krzysztof Radka, Gerard Wilke)
V.1. Wstęp
V.2. Metody eksploracji i dokumentacji reliktów mostów V.3. Most „gnieźnieński" i próba jego rekonstrukcji V.4. Most „poznański" i próba jego rekonstrukcji V.5. Charakterystyka materiału budowlanego V.6. Elementy konstrukcyjne mostów V.7. Przyczyny przerwania egzystencji obu mostów
V.3. Podsumowanie

VI. Drewniane budownictwo mieszkalne (Danuta Banaszak, Arkadiusz Tabaka)
VI.1. Zabudowa na terenie grodu
VI.2. Zabudowa na terenie podgrodzia

VII. Stan badań nad architekturą Ostrowa Lednickiego (1993-2015) (Teresa Rodzińska-Chorąży)
VII.1. Wstęp
VII.2. Ogólny opis reliktów
VII.3. Główne tezy monografii badań z roku 1993
VII.4. Studia nad architekturą po roku 1993 VII.5. Główne wątki dyskusji po roku 1993
VII.6. Podsumowanie

VIII. Chronologia i fazy użytkowania tzw. II kościoła na Ostrowie Lednickim (Jacek Wrzesiński, współpraca Michał Kara)
VIII.1. Wstęp
VIII.2. Dotychczasowe badania i poglądy VIII.3. Wyniki prac weryfikacyjnych VIII.4. Wnioski

Aneks 1. Wyniki datowań radiowęglowych węgli drzewnych z zapraw z tzw. II kościoła (Tomasz Goslar)
Aneks 2. Wyniki analiz dendrologicznych węgli drzewnych z badań w roku 2000 (Andrzej Dzięczkowski)
Aneks 3. Charakterystyka szkieł witrażowych z tzw. II kościoła (Jerzy Olczak)
Aneks 4. Wyniki analiz laboratoryjnych szkieł witrażowych z tzw. II kościoła (Anna Girdwoyń)
Aneks 5. Charakterystyka szkieł naczyniowych z tzw. II kościoła (Jerzy Olczak )

IX. Pochówki w rejonie tzw. II kościoła (z badań w latach 1961-1980 i w roku 2000)
IX.1. Historia badań i lokalizacja grobów (Jacek Wrzesiński) 203
IX.2. Morfologiczna i antropologiczna analiza materiału szkieletowego (Anna Wrzesińska) IX.3. Katalog grobów (Anna Wrzesińska, Jacek Wrzesiński) Aneks 6. Datowanie radiowęglowe szkieletów z cmentarzyska wokół tzw. II kościoła (Tomasz Goslar) Aneks 7. Wyniki ekspertyzy botanicznej próbek z grobów w rejonie tzw. II kościoła (Maria Michniewicz)

X. Analiza stratygrafii i chronologii w rejonie tzw. II kościoła (na podstawie badań w latach 1983-1984) (Danuta Banaszak, Arkadiusz Tabaka)

XI. Zabytki wydzielone z fazy rezydencjonalnej jako wskaźniki socjotopograficzne (Jacek Wrzesiński, współpraca Michał Kara)
XI.1. Wstęp 259
XI.2. Znaleziska z osady przygrodowej
XI.3. Znaleziska z grodu

XII. Kompleks osadniczy i pozostałości działalności gospodarczej wczesnośredniowiecznego centrum (Danuta Banaszak, Arkadiusz Tabaka)
XII.1. Kompleks osadniczy XII.2. Działalność gospodarcza

XIII. Złoty młot boga Thora? O fragmencie skandynawskiej ozdoby z Ostrowa Lednickiego (Władysław Duczko)

XIV. Podsumowanie (Andrzej Marek Wyrwa)

Summary
Bibliografia (opracowanie Anna Wrzesińska) Indeksy
Indeks osób
Indeks geograficzny i etniczny
Spis rycin w tekście i ilustracji zamieszczonych na CD
Spis tabel w tekście i zamieszczonych na CD