Gniezno. Wczesnośredniowieczny zespół grodowy T. 11

Opis

Gniezno wraz z legendarną Górą Lecha jest nierozerwalnie związane z początkami państwa polskiego. W trakcie prowadzonych tam od ponad dziewięćdziesięciu lat wykopalisk archeologicznych zbadano m.in. kamienny kopiec na kulminacji wzniesienia, wybrane odcinki wałów obronnych wszystkich członów grodu oraz przedromańskie i romańskie pozostałości budowli kamiennych pod katedrą i w pobliżu kościoła św. Jerzego.
Zlokalizowana tu przedchrześcijańska konstrukcja, datowana od połowy IX do połowy X w., wskazuje na ceremonialną funkcję tego wzgórza, która mogła wpłynąć na usytuowanie w Gnieźnie jednego z grodów centralnych oraz ideowej stolicy państwa wczesnopiastowskiego. Od roku 940 aż do schyłku lat 20. XI w. trwał systematyczny rozwój zespołu grodowego, który objął całą Górę Lecha. Dzięki temu stał się on jednym z najważniejszych ośrodków Wielkopolski oraz kształtującej się wówczas struktury państwowej.
Tom Gniezno – wczesnośredniowieczny zespół grodowy to najobszerniejsze podsumowanie wyników przeprowadzonych tam prac badawczych. Uwzględniono zarówno starsze, jak i zupełnie nowe opracowania, które stanowić będą podstawę do ukierunkowania dyskusji i planowania dalszych badań. Przede wszystkim uzyskano obraz zespołu grodowego w nowych ramach chronologicznych, przewartościowano dotychczasowe rozumienie przemian topograficznych wzgórza związanych z osadnictwem grodowym oraz funkcji pełnionych przez poszczególne jego człony, zwłaszcza w relacji gród książęcy – podgrodzie I.

Spis treści

O autorach
Wstęp (Tomasz Sawicki)

I. Uwarunkowania geomorfologiczne średniowiecznego osadnictwa w Gnieźnie (Iwona Hildebrandt-Radke)
I.1. Położenie Gniezna
I.2. Budowa geologiczna
I.3. Ukształtowanie powierzchni terenu
I.4. Wody powierzchniowe
I.5. Lokalizacja średniowiecznego osadnictwa
I.6. Skutki inwestycji budowlanej i użytkowania terenu w zapisie osadów jeziornych
I.7. Wnioski

II. Środowisko i procesy osadnicze Gniezna u schyłku starożytności i w średniowieczu w świetle źródeł palinologicznych (Mirosław Makohonienko)
II.1. Wprowadzenie
II.2. Geneza krajobrazu przyrodniczego Gniezna
II.3. Źródła
II.4. Przemiany szaty roślinnej i rozwój krajobrazu kulturowego w holocenie na podstawie osadów z Jeziora Świętokrzyskiego
II.5. Szata roślinna i krajobraz okolic Gniezna na przełomie starożytności i wczesnego średniowiecza
II.6. Przemiany szaty roślinnej i rozwój krajobrazu kulturowego we wczesnym średniowieczu i w czasach późniejszych
II.7. Uwagi o historii szaty roślinnej w otoczeniu Jeziora Świętego
II.8. Osadnictwo a zmiany bioróżnorodności i struktura krajobrazu

III. Gniezno w wiekach średnich oczyma historyka (Józef Dobosz)
III.1. Gniezno jako centrum tzw. pierwszej monarchii piastowskiej
III.2. Główne tendencje w rozwoju Gniezna po odbudowie monarchii Piastów przez Kazimierza Odnowiciela
III.3. Gniezno we władaniu wielkopolskiej linii Piastów (do 1296 r.)

IV. Nazwa Gniezno i przymiotnik gnieźnieński (Ewa Wolnicz-Pawłowska)

V. Dzieje badań Góry Lecha (Tomasz Sawicki)
V.1. Najstarsze badania Gniezna
V.2. Badania gnieźnieńskiego zespołu grodowego w latach 1926-2016
V.3. Podgrodzie I
V.4. Podgrodzie II
V.5. Podgrodzie III

VI. Stan i perspektywy badań nad wczesnośredniowiecznym zespołem grodowym w Gnieźnie (Tomasz Sawicki)

VII. Osadnictwo pradziejowe na terenie Gniezna i w jego regionie (Łukasz Kaczmarek)

VIII. Osadnictwo wczesnośredniowieczne na terenie Gniezna i w jego regionie (Tomasz Janiak, Łukasz Kaczmarek)
VIII.1. Faza B (VII-VIII w.)
VIII.2. Faza C (IX - połowa X w.)
VIII.3. Faza D (2. połowa X - 1. połowa XI w.)
VIII.4. Faza E (2. połowa XI - połowa XIII w.)

IX. Powstanie i rozwój wczesnośredniowiecznego zespołu grodowego (Tomasz Sawicki)
IX.1. Wprowadzenie
IX.2. Faza I – rozwój ośrodka gnieźnieńskiego (VIII/IX w. - ok. 940 r.)
IX.3. Faza II – powstanie gnieźnieńskiego zespołu grodowego (ok. 940 - ok. 983 r.)
IX.4. Faza III – rozbudowy gnieźnieńskiego zespołu grodowego (ok. 983 - 1038/1039 r.)
IX.5. Faza IV – odbudowa ośrodka (1039 r. - ok. połowy XIII w.)
IX.6. Podsumowanie

X. Wyniki badań nieinwazyjnych i wykopaliskowych przy kościele św. Jerzego (Tomasz Sawicki)
XI. Pozostałości architektury przedromańskiej i romańskiej (Tomasz Janiak)
XI.1. Kościół św. Jerzego
XI.2. Relikty w rejonie kościoła św. Jerzego

XI.3. Inne relikty

XII. Katedra gnieźnieńska we wczesnym średniowieczu (Tomasz Janiak)
XII.1. Katedra w źródłach pisanych
XII.2. Dzieje badań archeologicznych
XII.3. Stan badań nad architekturą katedry
XII.4. Rekonstrukcja faz architektonicznych kościoła katedralnego
XII.5. Elementy wystroju wnętrza
XII.6. Przekształcenia romańskiej bazyliki do czasu gotyckiej przebudowy (XIII – połowa XIV w.)

XIII. Relikty zamku książęcego (Tomasz Sawicki)

XIV. Wczesnośredniowieczne drewniane budownictwo mieszkalne (Tomasz Sawicki)
XIV.1. Zabudowa na terenie grodu książęcego
XIV.2. Zabudowa na podgrodziach I-III
XIV.3. Podsumowanie

XV. Ceramika naczyniowa z badań archeologicznych na Górze Lecha (Łukasz Kaczmarek)
XV.1. Wstęp
XV.2. Charakterystyka zespołów ceramicznych

XVI. Pracownia ceramiki architektonicznej z końca XII w. (Tomasz Sawicki)
XVI.1. Okoliczności odkrycia i opis znalezisk
XVI.2. Klasyfikacja odkrytych płytek ceramicznych
XVI.3. Przedstawienia ikonograficzne na płytkach i ich pochodzenie

Aneks 1. Ślady produkcji szklarskiej odkryte w obrębie pracowni ceramicznej (Joanna Sawicka)

XVII. Pozostałości pracowni wytwarzającej posadzkowe szkliwione płytki ceramiczne (Joanna Sawicka)
XVII.1. Charakterystyka zbioru
XVII.2. Badania technologiczne
XVII.3. O romańskich posadzkach w gnieźnieńskiej katedrze
XVII.4. Pochodzenie analizowanych płytek
XVII.5. Wnioski

XVIII. Pozostałości średniowiecznych szkieł okiennych (Joanna Sawicka)
XVIII.1. Miejsca znalezienia i charakterystyka zabytków
XVIII.2. Wątki zdobnicze
XVIII.3. Oprawy, teowniki
XVIII.4. Wyniki badań technologicznych

XIX. Pozostałości domniemanej wczesnośredniowiecznej pracowni złotniczej (Tomasz Sawicki)

XX. Zwierzęta gnieźnieńskiego zespołu grodowego we wczesnym średniowieczu (Daniel Makowiecki, Marzena Makowiecka)
XX.1. Wstęp
XX.2. Kontekst archeologiczno-historyczny
XX.3. Materiał i metody
XX.4. Szczątki zwierzęce w poszczególnych strefach
XX.5. Wiek osobniczy (śmierci – uboju) ssaków domowych konsumpcyjnych
XX.6. Dane osteometryczne – formy ssaków domowych i dzikich
XX.7. Fauna zespołu gnieźnieńskiego w ujęciu porównawczym
XX.8. Znaczenie gospodarcze i kulturowe zwierząt
XX.9. Podsumowanie

XXI. Podsumowanie (Tomasz Sawicki)

Summary
Bibliografia
Indeksy
Indeks osób
Indeks geograficzny i etniczny
Spis rycin w tekście i ilustracji zamieszczonych na CD
Spis tabel w tekście i zamieszczonych na CD